Skip navigation.
Home

Οι πρώτες εργατικές οργανώσεις

η εφημερίδα «Σοσιαλιστής»η εφημερίδα «Σοσιαλιστής»
Οι πρώτες εργατικές οργανώσεις στην Ελλάδα εμφανίστηκαν τη δεκαετία του 1870-1890 ως αποτέλεσμα της αναπτυσσόμενης και βιομηχανικά εξελισσόμενης οικονομίας της χώρας. Στη Σύρο, το πρώτο εμπορικό και βιομηχανικό κέντρο της Ελλάδας της εποχής, συγκροτήθηκαν τα πρώτα σωματεία της περιόδου. Το παράδειγμα των πρωτοπόρων ξυλουργών και των βυρσοδεργατών της Σύρου ακολούθησαν οι τυπογράφοι της Αθήνας το 1882 και οι μηχανικοί και θερμαστές πλοίων με την ίδρυση του πρώτου ναυτεργατικού σωματείο στον Πειραιά το 1889. Βασικοί σταθμοί στη διαμόρφωση αυτού του εργατικού κινήματος στην Ελλάδα υπήρξαν σημαντικές απεργίες στη Σύρο (1879), την Αθήνα (1882) και κυρίως το Λαύριο (1883-96) και η ίδρυση, με την πρωτοβουλία του Σταύρου Καλλέργη, του «Κεντρικού Σοσιαλιστικού Ομίλου».

Η δράση του πρωτοπόρου σοσιαλιστή τοποθετείται στο πλαίσιο των εξελίξεων όχι μόνο του διεθνούς σοσιαλιστικού και κομμουνιστικού κινήματος (1η και 2η Διεθνής, επιρροή των Μαρξ και Ενγκελς, παρισινή Κομμούνα του 1871, Πρωτομαγιά του 1886, αγώνες για το οκτάωρο κτλ.) αλλά και της απήχησής του στην Ελλάδα της εποχής, όπου οι επικρατούσες κοινωνικοοικονομικές συνθήκες (κυριαρχία του αγροτικού στοιχείου, ισχνότατος έως ανύπαρκτος βιομηχανικός τομέας) δεν ευνοούσαν τη δημιουργία ενός αυτόνομου ισχυρού εργατικού κινήματος. Αν και ξεκίνησε τη ζωή του σε μια επαρχία της τουρκοκρατούμενης Κρήτης, επεδίωξε να συνδεθεί με τους διεθνείς σοσιαλιστικούς κύκλους και άρχισε πολύ νωρίς να δρα ως γνήσιος διεθνιστής η εφημερίδα του «Σοσιαλιστής», που εξεδόθη το 1890, διέθετε αντιπροσώπους από το Λονδίνο ως την Καλκούτα και από τη Σεβαστούπολη ως το Κάιρο! Ο διεθνισμός του όμως αυτός δεν τον απομάκρυνε από τη συστηματική δράση και εντός Ελλάδας: Ιδρυση Κεντρικού Σοσιαλιστικού Συλλόγου το 1890, συνεργασία αρχικά με τους Ρ. Χοϊδά και Π. Δρακούλη, αγώνας για το οκτάωρο, έκδοση του περιοδικού «Κοινωνία Αρδην», εορτασμός της Πρωτομαγιάς του 1893 και 1894, διώξεις σε βάρος του, επάνοδος το 1897 στη Κρήτη και εκλογή του ως πληρεξουσίου του Ρεθύμνου, υπονόμευσή του από τις οργανωμένες αντιδραστικές δυνάμεις.

Oι απεργίες ήταν σποραδικές, περιορισμένες σε συμμετοχή και διάρκεια και τα σωματεία που συνήθως προέκυπταν από αυτές είχαν μεικτό χαρακτήρα, στέγαζαν δηλαδή εργάτες και εργοδότες και είχαν ως κύριο σκοπό τους την αλληλοβοήθεια μεταξύ των μελών. Η διαδικασία κοινωνικής διαφοροποίησης ακολούθησε ταχύτερους ρυθμούς από την τελευταία δεκαετία του 19ου αι. με αιχμή του δόρατος την κρίση στη σταφιδοπαραγωγή (1894-1903), αγροτική κρίση που ριζοσπαστικοποίησε τον πληθυσμό της υπαίθρου και οδήγησε στην εμφάνιση μορφών αναρχισμού και σοσιαλισμού στην Πελοπόννησο (1894-1899).

Ο πρώτος εορτασμός της Πρωτομαγιάς καταγράφεται το 1893 με συγκέντρωση στο Παναθηναϊκό Στάδιο. Η προηγούμενη περίοδος χαρακτηρίσθηκε κυρίως από την οικονομική πολιτική των κυβερνήσεων του Χαρίλαου Τρικούπη, ο οποίος εμφορούμενος από το φιλελεύθερο βρετανικό πρότυπο, θέλησε να εκσυγχρονίσει τη χώρα επιβάλλοντας όμως βαριά φορολογία και προκαλώντας την αντίδραση των ασθενέστερων οικονομικά τάξεων.

Ο εορτασμός προετοιμάζεται με την πρωτοβουλία του Σταύρου Καλλέργη που εξέδιδε ήδη την εφημερίδα «Σοσιαλιστής» από το 1890 και ο οποίος είχε προκαλέσει το 1892 τη διαμαρτυρία 30 σοσιαλιστών μπροστά στο ίδιο Στάδιο «κατά του σημερινού πλουτοκρατικού αθλίου συστήματος». Ο «Κεντρικός Σοσιαλιστικός Σύλλογος» είχε μάλιστα κυκλοφορήσει για το 1893 σχετική προκήρυξη και είχε ορίσει οργανωτική επιτροπή αποτελούμενη από τους Αλέξανδρο Μαθιάτο και Τ. Α. Ελευθερίου.

Αδιαμφισβήτητη θεωρήθηκε η επιτυχία του εορτασμού -συγκεντρώθηκαν περί τις 2.000 ανθρώπους σε μια Αθήνα που δεν ξεπερνούσε μαζί με τον Πειραιά τις 150.000 κατοίκους- που πραγματοποιήθηκε την 2η Μαϊου, καθώς η 1η συνέπιπτε με Σάββατο. Στόχος της συγκέντρωσης ήταν: «Όλοι οι Σοσιαλισταί και οι υπό μισθόν πάσχοντες θα συναθροισθώσι να υπογράψωσι ψήφισμα προς την Βουλήν δια του οποίου θα ζητώσι πρώτον τας Κυριακάς όλα τα καταστήματα γενικώς να είναι κλειστά προς ανάπαυσιν των πολιτών, β΄ τον περιορισμόν των εργασίμων ωρών εις 8 καθ’ εκάστην κατ’ ανώτατον όριον και ολιγώτερον δια τας κοπιώδεις και ανθυγιεινάς εργασίας και δια τους παίδας και τας γυναίκας, γι’ απονομήν συντάξεως εις τους εκ της εργασίας παθόντας και καταστάντας ανικάνους προς διατήρησιν εαυτών και της οικογενείας των και εις τας οικογενείας των εν εργασία φονευθέντων».

Το σοσιαλιστικό κίνημα στην Ελλάδα το διάστημα εκείνο παρουσιαζόταν
διασπασμένο σε τρεις παρατάξεις: τους Καλλεργικούς, τους Δρακουλικούς και τους Αναρχικούς. Οι προεξάρχοντες όμως Δρακούλης και Καλλέργης που είχαν συναντηθεί στη φυλακή αποφάσισαν να γιορτάσουν την Πρωτομαγιά του 1894 με ενωτικό τρόπο. Οργανώθηκε διαπαραταξιακή οργανωτική επιτροπή και κλήθηκαν διάφορα στελέχη του σοσιαλιστικού κινήματος να συμμετάσχουν με ομιλίες τους στον εορτασμό. Η συγκέντρωση οργανώθηκε στο Παναθηναϊκό Στάδιο όπου υπολογίζεται ότι παρευρέθησαν 6 χιλιάδες άτομα, κάτω βέβαια από τα απαραίτητα ληφθέντα από την Αστυνομία μέτρα –ήταν η εποχή κατά την οποία την αρχηγία της Αστυνομίας της Αθήνας είχε ο περιώνυμος Μπαϊρακτάρης. Σύμφωνα με τα δημοσιεύματα της εποχής: «Πάντες δε οι παρευρεθέντες σοσιαλισταί, ων ο αριθμός κατεθορύβησε τους συντάκτας του ?στεως και την Τρικουπικήν φατρίαν, έφερον ερυθρόν σήμα επί της κομβιοδόχης ως σύμβολον ανταρσίας κατά της καθεστηκυίας κοινωνίας»